Ülkeyi 31 Mart günü karanlıkta bırakan elektrik kesintisi nedeniyle istifası istenen Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) Kemal Yıldır’ın istifası, konuya ilişkin tartışmaları bitirmezken, Elektrik Mühendisleri Odası (EMO), TEAİŞ’ın işletim hatasından önce politik bir hataya işaret ettiğine dikkat çekti. EMO tarafından yapılan değerlendirmede, karanlık gündeki tesadüfleri sorgulayan enerji sisteminin bütüne yönelik sorunların ortaya koyulduğu ve yeniden kamulaştırma talep edilen açıklamada, elektrik hizmetinin siyasal ya da ticari çıkarların ötesinde kamu yararını gözeten yapılanmaların olduğu özerk bir işleyişe teslim edilmesi istendi.

EMO ve diğer sektör uzmanlarının verdiği bilgiye göre durum özetle şöyle;

* Enerji Bakanı Taner Yıldız’ın kendisi yerine bürokratını istifa ettirdiği 31 Mart Elektrik Krizi’ndeki sırlar saklanıyor.

* İstifa ettirilen TEİAŞ Genel Müdürü Kemal Yıldır’ın açıklamaları, TEİAŞ’ın işletim hatasından önce politik bir hataya işaret ediyor. Bile bile risk

* Kamu ya da özel mülkiyet ayrımı olmaksızın düşük maliyetli üretim yapan HES’lerden alım yapılarak enerji maliyetlerinin düşürülmeye çalışılması kamu açısından yararlı olmakla birlikte, bu dengeyi riske atacak biçimde yapıldı.

* Böylesi bir riski, TEİAŞ, ne de TEİAŞ`ta çalışan personel inisiyatifiyle almaz.

* Ancak siyasi iradenin seçimler öncesinde yoğun bir baskısı olabilir.

* İletim sistemi yetersizliğinden dolayı 2013’te 1 milyar 200 milyon lira, 2014’te de 1 milyar 300 milyon liralık kısıt talimatı verildi. Yani iletim sistemi çalışanları “kısıt talimatları” ile “sistem güvenliği” arasında sıkıştırıldı.

Kamunun sesi kısıldı

* Yine TEİAŞ Genel Müdürü ve Bakan’ın açıklamaları; Türkiye’nin kurulu güç dengesini, özellikle 2002’den sonra EPDK tarafından verilen lisanslarla birlikte masaya yatırmayı gerektiriyor.

* 2002’den itibaren kamunun yatırımlardan çekilmesi ve son olarak yapılan büyük termik santral özelleştirmelerinin ardından 2014 sonunda 21 bin 879 MW ile kamunun Türkiye’deki toplam kurulu güçteki payı 2003’teki yüzde 62’lik düzeyinden yüzde 31.5’e geriledi.

* Piyasa yapısı içinde sesi kısılan kamunun, fiyatları dengelemek ya da dengesizlikleri önlemek için müdahale olanağı kalmadı.

Denge bozuldu

* Konun bir başka boyutu da kurulu güçteki kaynak dengesi.

* Kurulu güç içerisinde HES’lerin payında 2003’ten itibaren önemli bir değişiklik olmazken, toplam HES’ler içinde kamunun payı yaklaşık yüzde 90 iken, 2014 yılında yüzde 55’e düştü. Yani kamunun ucuz hidrolik üretimiyle de piyasayı dengeleme şansı kalmadı.

* Yedek kurulu güç tartışmasına bakıldığında; TEİAŞ tarafından yayımlanan Kapasite Projeksiyonu, geçen yılsonu itibarıyla kurulu güç yedeğinin yüzde 75’ler civarında oluştuğunu gösteriyor.

Yedek de var sıkıntı da

*l Yani ülkenin kurulu güç yedeği var. Ancak bu üretim yedeği anlamına gelmediği gibi, bu yedeğin özel santral ağırlığı nedeniyle istenildiğinde devreye sokulmasında güçlük yaşanmayacağının garantisi yok.

* TEİAŞ, sistemde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının artmasıyla yedek kapasite tutulmasına ilişkin kaygı duyuyor.

* Bakan Yıldız, yeni kurulan bir santrala iletim hattı yapabilmek için güvenlik açısından mevcut iletim hattının devre dışı bırakılması, bir hattın arıza yapması gibi birkaç iletim hattı sıkıntısının üst üste gelmesinden söz ediyor.

Lisanslar, TEİAŞ’ı zorladı

* EPDK’nın özel sektörün ve siyasi iradenin baskısı altında verdiği lisanslarla yapılan santrallara TEİAŞ’ın iletim hattı planlamasını denk düşürmek için çabaladığı, bunun da sistemi riske atan unsurlardan biri olduğunu görmek gerekiyor.

* Önce üretim tesisi yapılıp arkasından iletim sistemi buna uydurulmaya çalışılmaz.

* Bir kez daha elektrik sisteminde planlamanın ne denli önemli olduğu, bir kamu hizmeti olan elektrik sisteminin özel sektöre emanet edilmesinin tüm halkın zararına olduğu 10 saat süren karanlık ile ispatlandı.

* Tartışmalarda, bu işin tek elden yönetilmesi gerektiği ortaya çıktı.

* Bunun için zamanında TEK kurulmuştu. Ülkenin daha büyük açmazlarda kalmaması için, üretim-iletim-dağıtım ve yeni piyasa literatürüne göre perakende satış hizmetlerinin tek elde kamuya bırakılması gerekiyor.

* Acilen yeniden kamulaştırmalar yapılmalı, elektrik hizmeti siyasal ya da ticari çıkarların ötesinde kamu yararını gözeten yapılanmaların olduğu özerk bir işleyişe teslim edilmeli.